Op 16 april 1970 kwam ik als Groningse niet-Fries naar de gemeente Gaasterland in Balk. Op 1 januari 1984 ben ik door herindeling meegegaan in de nieuwe gemeente Gaasterlân-Sleat. Tot 1 december 2005 was ik daar werkzaam als ambtenaar Burgerzaken waarin Burgerlijke Stand, Bevolkingsregister, Militaire Zaken, Verkiezingen, Begraafplaatsenadministratie en Reisdocumenten tot mijn takenpakket behoorde. De laatste 10 jaar hoorde daar ook nog sportzaken bij. Met dat pakket ben je iemand die de meeste contacten heeft met alle inwoners. Vooral in de tijd dat ieder om de vijf jaar een paspoort, toeristenkaart of rijbewijs moest laten verlengen, hoorde – en zag – je de inwoners weer. Niemand kan immers om de bevolkingsadministratie of burgerlijke stand heen. Vanaf de eerste dag kreeg ik door dat als ik de Friese taal in Gaasterland zou spreken er een beter burgercontact ontstond. Daarbij kwam dat ik vanaf het begin van mijn lagere schooltijd een spraakgebrek had. De Friese taal direct willen spreken om het mij eigen te maken – en gecombineerd met het spraakgebrek – ging dat de conversatie in eerste instantie in een heel rustig spreektempo plaatsvond. Door het rustiger praten bleek mijn spraakgebrek steeds minder een last op te leveren. Het voelde als een triomf toen iemand na plm. drie jaar verblijf mij verbaasd aankeek toen ik zei dat ik een spraakgebrek had en dat hij niet wilde geloven dat ik geen autochtone Gaasterlander was. TIP: Een aanrader mijnerzijds voor iedere stotteraar is om een vreemde taal aan te leren door te spreken in het gebied of land waarin je tussen die taalsprekers woont. Het voordeel is ook dat je dagelijks goed moet luisteren naar diegene die de klanken uitspreekt en diezelfde persoon heeft weer het gevoel dat hij of zij al jouw aandacht heeft. Door ook goed in de privésfeer te luisteren, hebben mijn vrouw en ik als Groningers de taal snel onder de knie gekregen zodat wij onze beide kinderen een Friestalige opvoeding konden geven. Maar het was eerst wel moeilijk als “burfrou Jantsje rôp: jim söntsje ront op hössen troch de pössen”. (Jullie zoontje loopt op sokken door de plassen).De eerste tijd dacht ik dat de Gaasterlandse spraak de officiële Friese taal was. Wat was het eerst wennen als iemand zei dat hij “yn de Nörde” woonde wat de Noorderreed in Sondel bleek te zijn. Een ander voorbeeld is het woord Murns (Mirns) en “knöre jild” in de betekenis van “veel geld”. Nadat het taalverschil mij duidelijk was geworden, ben ik de Gaasterlandse klanken gaan opschrijven. Voor alle duidelijkheid: “Het Gaasterlands” is er niet. Ieder en iedere familie heeft weer zijn eigen uitspraak. Binnen één familie hoorde ik: Maaielkoar; Maaimekoar; Maaimenanner, Maaimekönder of Maaimenönner.
Optekene troch Jan Geert Vogelzang November 2010
Gasterlânse wurden, gedichten en ferhalen
- Ain Eend
- Äle Razen
- Ankommen Aanstaande (Ankommen freed)
- Augeunst Afgunst
- Aukörting Afkorting
- Auprate Afspreken
- Aurekkenje Afrekenen
- Auronne Afronden
- Ausakt Afgezakt
- Auwachtsje Afwachten
- Baai Bij (Kwikkebei)
- Besörgje Bezorgen
- Bim’m Zijn jullie
- Blau Bleef
- Blaun Gebleven (Hij is net lang blaun)
- Bödskip Boodschap
- Börd Bord
- Bördsje Bordje
- Böre Kater
- Börtersgut Speelgoed
- Börtlik Speels
- Börtsjen Spelen
- Bössel Borstel
- Böst Borst
- Burke Boeren (Hij heeft goed geboerd)
- Burkerij Boerderij
- Burkjen Boeren (werken)
- Burman Buurman
- Burfrou Buurvrouw
- Burren Buren, zowel de buurlui als woonplek
- Buuddoek Zakdoek
- Cörne Corne
- Dai Dag
- Daistich Dagelijks
- Doengen Deden
- Dörren Deuren
- Dörst Durfde
- Döske Doosje
- Duchst Doet
- Dugge Doen
- Dut Doet
- Failich Veilig
- Fersörgje Verzorgen
- Flais Vlees
- Föle Veulen
- Föltsje Veulentje
- Förjier Voorjaar
- Förk Vork
- Furren Voren ( Naar voren)
- Fur Voor
- Furbei Voorbij
- Furhinne Voorheen
- Furmekör Voorelkaar
- Furneare Uitstaan ( de pyn furneare)
- Furoare Veranderd
- Ferrekkenje Verrekenen
- Furrifelje Voor de gek houden
- Fursitter Voorzitter
- Furskurre Verscheuren
- Furtsjinje Verdienen
- Furoan Vooraan
- Först Vorst
- Furmördzjen Vermoorden
- Fut Weg (Futsmiten)
- Futten Voeten
- Futtenein Voeteneind
- Futtörke Verloren, weggemaakt
- G
- H,Y,J
- K,L,M,N
- O,P
- R,S
- T,U,W,Z
Met al deze woorden ben ik in aan het stoeien geweest. Wat kan ik met deze mooie Gaasterlandse woordklanken en wat doe ik hiermee. Opeens begon er een soort van dichter in mij te groeien en vond ik sommige woorden zo mooi dat ik er een gedicht van wilde maken. Ik maakte er zelfs twee.
Toen dat klaar was, wilde ik er verder mee gaan en maakte ik er een tweetal verhaaltjes bij. Toen was de inspiratie weer voorbij. Meer dichterskunst of schrijverstalenten heb ik niet in mij kunnen ontdekken. Het zijn dus eenmalige oprispingen geweest.
Wel hoop ik dat deze woordenlijst misschien voor iemand anders een start zal betekenen voor woordspelingen met woorden uit je directe omgeving, “de taal van je hart” oftewel “De stem waarmee ik ademhaal”.
Ik heb twee “gedichten” gemaakt : Maaimekör Ferbûn. Met elkaar verbonden is de letterlijke vertaling. Sköleprakkesaasjes. Gedachten van – tijdens – en na schooltijd
Twee verhalen: Gjin stijl. Over een circusdirecteur. De Gasterlânse Stobberoeier. De Gaasterlandse stobbenverwijderaar.
MAAIMEKÖR FERBÛN
- Wat hat Aldegea no mei Bakhuzen.
Wat bynt Sleat oan Rûgahuzen.
Hoe sit Murns no fêst oan Nijemardum.
Watfur bân hat Balk mei Aldemardum.
Alles leit op Gaasterlânse grûn
en dêrtroch binne wy meimekör ferbûn.
- Wat hat Hjèburgen no mei Wykler Burren.
Wat bynt de Nörde oan Frisburren.
Hoe sit Nijemardum fêst oan Lorreburren.
Watfur bân hat Kipenburch mei d’Alde Burren
Alles burket op Gaasterlânse grûn
en dêrtroch binne wy meimekör ferbûn
- Wat hat de Luts no mei de Brândemar.
Wat bynt Wyldemerk oan de Sleattemermar.
Hoe sit it Swin no fêst oan de Rysterfeart.
Watfûr bân hat de Rien mei de Sminkefeart.
Alles ront troch Gaasterlânse grûn
en dêrtroch binne wy meimekör ferbûn
- Geslachten Beuckens, Smink en Van der Goot
komme hjir al ieuwen út de memmeskoat.
Sy wurken oan bosken, wetter en burkerij.
Doengen mei oan sköle,tsjerke en maatskippij.
Alles barde op Gasterlânse grûn
en dêrtroch binne wij meimekör ferbûn.
- Dêroerhinne komt ek noch de eigen taal
Mei syn typiske klanken yn elk ferhaal.
Wêr hear jo kokje of knörre, hösje of höne
Fan börtlik sonneskyn of fan lochte möne.
Alles klinkt oer Gasterlânse grûn
en dêrtroch binne wy meimekör ferbûn.
- Dat moat sa bliuwe, brûk toch dyn ferstân.
Gaasterlân bliuwt natuerlik Gaasterlân.
Syn sângrûn sil nooit feroarje
en de bosken behâlde harren gloarje.
Alles bliuwt op Gasterlânse grûn
en dêrtroch binne wy meimekör ferbûn
2002 Jan Geert Vogelzang
SKÖLEPRAKKESAASJES
Huppeljend nei sköle
dan sjoch’k in hiele soad.
In börtsjende föle
of in lamke yn noad.
By it börtsjen yn ‘t lân
dan fiel ik my sa frij.
Mei fûgels krijk in bân
‘k Wur freontsjes mei de kei.
Lang kin’k hjir net bliuwe
want ’t is sawat sköltyd.
Hjir kin’k frijhied priuwe,
dy bin’k yn sköle kwyt.
Yn it börterskertier
ha’k feest op it skölplain
Dat skoftke fan fertier
is sa mar wer omflain.
Hjelf fjouwern giet de bel;
myn lessen ha’k nou leard.
Ik gean de burren del
en spring gau oer in feart.
Wêrom altyd leare
fan ’t börd en út in boek
De juf kin net keare
da’k de natuer yndûk.
Self moa’k ûnderfine
myn eigen wai te gean.
Dan lear’k earst mei pine
op eigen futten stean.
Bin ‘k skielk myn eigen baas:
’t wurk ma’k dan wol kinne.
Ik gean no echt net dwaas
huppeljend dêr hinne.
2002 JAN GEERT VOGELZANG
DE GASTERLANSE STOBBEROEIER
Der wie us un grutte sterke man yn Gasterlân dy’t alle dagen fur un soad spunnen sörge. Syn alledaagse wurk bestoeng út wurtels kappe fan boskreuzen. Dat die hy maai un lange bile. Dêrnaai mösten de oerbleune beamstobben djip út de grûn helle wurde. Syn wurk wie hiel swier en hy hie it yl dik yn syn hânnen stien. Hy wurke hurd fan murns betiid oant jûns let. It lean wie fierstemin en tefreden wie hy net. Hy kremeneerde bot omdat syn wurk o sa swier wie, en hy rôp op un hiete simmerdaai: “Och, wie ik mar ryk en koe ik hjir mar útrêste op un lekker bêd mei kâlde drankjes! En der kwaam un ingel út de himel dy’t saai: “Dyn wins wurdt werklikhied.” En de stobberoeier wur hiel ryk. Hy rêstte noflik út op un lekker bêd en dronk kâlde drankjes.
It durre net lang en de Kening ried foarby mei ruters fur en achter de koets. Yn de koets hâlden lakeien gouden waaiers boppe de holle fan de Kening. En doe de rike man dat seach, spiet it him dat hy gjin kening wie en dat der boppe syn holle gjin gouden waaier hâlden wur. En tefreden wie de rike man net. Hy stinde bot en röp: “Ik wol Kening wêze!” En der kwaam un ingel út de himel dy’t sei: “Dyn wins wurdt werklikhied.”
En de rike man wur Kening. En fur en achter syn koets rieden un soad ruters en boppe syn holle hâlden lakeien gouden waaiers.
En de sonne skynde met hiete strielen en ferskroeide de hiele grûn sadat alle gers dea gong. En de Kening klage dat de sonne him yn it gesicht skroeide en macht hie oer him. En tefreden wie hy net. Hy stinde bot en röp: “Ik wol de sonne wêze.” En der kwaam un ingel út de himel dy’t sei: “Dyn wins wurdt wurklikhied.”
En de Kening wur de sonne. En de sonne stjoerde syn strielen nei boppe en nei ûnderen, nei rjochts en nei links en oeral. En hy ferskroeide alle gers op ierde en ek it gesicht fan alle regearders dy’t op de wereld binne. En un wolk kwaam tusken de ierde en de sonne yn en dêrtroch kwamen de sonnestrielen wer werom. En de sonne wur lilk dat syn macht net sterker wie en hy klage dat dy wolk machtiger wie dan him. En tefreden wie de sonne net. Hy woe dy wolk wêze dy’t sa machtich wie. En der kwaam un ingel út de himel dy’t sei: “Dyn wins wurdt wurklikhied.” En de sonne wur un wolk en de wolk sette him tusken de sonne en de wereld en fong de sonnestrielen op sadat alle gers wer grien wur.
En de wolk reinde yn grutte drippen op de wereld sadat rivieren en marren oerstreamden. Troch al dat wetter kwaam der un soad wetter op it lân te stean. En it reinwetter foel ek del op un grutte ikebeam dy ’t net omfoel. It reinwetter liet grutte pussen wetter der op falle mar de beam foel net.
En de wolk wur lilk omdat de ikebeam net falle woe en omdat de sterkte fan it reinwetter ek net holp. En tefreden wie de wolk net.
De wolk röp: “Oan dy ikebeam is mear macht jûn dan oan my. Ik wol dy ikebeam wêze”. En der kwaam un ingel út de himel dy’t sei: “Dyn wins wurdt werklikhied.”
En de wolk wur un ikebeam en de ikebeam beweegde net as de sonne skynde en die dat ek net as it reinde. En der kwaam un man oan mei un lange bile dy’t oan de beamwörtels begûn te kapjen. De spunnen spatten alle kanten út. En de ikebeam saai: “Wat is dit dat dy man mear macht hat oer my en myn libbenstridsjes trochkappet? En tefreden wie de ikebeam net. De beam röp: “Ik bin swakker dan dizze man, ik woe dat ik dy man wie.” En der kwam un ingel út de himel dyt’sei: “Dyn wins wurdt werklikhied”.
En de beam wur un stobberoeier. En de stobberoeier kappe alle ikebeamwörtels mei swier wurk, en hy wurke hiel hurd fur un bytsje jild, mar …. De Stobberoeier wie tefreden.
TALJOCHTING:
Oersetten út it ferhaal: De Japansche Steenhouwer door Multatuli – E. Douwes Dekker 1820-1887. Foar dit ferhaal haw ik allinne de Japanse Steenhouwer ferfongen troch De Gasterlânse Stobberoeier. Al it oare is gelyk bleaun.
Yn it boek: Jongens fan Gaesterlân – troch Inne de Jong – (twadde printinge fan nûmer 5 1948) stiet op side 43:
“Thomas Yntema, de sterkste stobberoeijer fan Gaesterlân, in reus fan in foege twa meter lang, wie dêr dwaande om de stobben út ‘e groun to heljen.”
Jan Geert Vogelzang
GJIN STIJL
Lytse Hains wie drekt mei syn nije lochte skunnen út de basissköle nei syn börtersplak rond. Hait hie him tastimming jûn om yn de Sondeler Nörde by de burren yn de skurre te börtsjen. It wie der wol kâld want der siet’n in pear grutte skurren yn de murre. Foar syn hösjen wie de kjeld net goed, mar Hains wie waarm fan de ideëen dy’t der nou al yn de holle hie.
Wat hie hy yn de skurre fan de burren te börtsjen? Hy mocht der fan mem net iens komme want it wie der in smörge brut. Hains wie dêr al in pear kear mei de hössen troch de pussen ron. Mem berûkte him altyd as hy by dy burkerij west wie, want de skanne wie al in pear mönen brûkt en dêrtroch laai der yn de skurre genöch skurremurrie.
Hains börte dat hy de sirkusdirekteur wie. Hy hie al in pear truukjes op de tillevyzje sjoen. De sirkusdirekteur fertsjinne in soad jild. Dat kwaam omdat hy de beesten fansels gjin lean útbetelle hoefde en ut fretten wie net djoer. Jild fertsjinje as wetter fur letter dat liek Hains wol wat. De beesten yn de skurre fan de burren soe’n him dêrtroch miljonêr meitsje mutte. Hy röp alle beesten bymekör. Hains brûkte yn de skurre in omkipe kröde as toaniel. Allinne de gait, de börre en in höne wienen lâns kommen. “Ik sil it kört hâlde de earste kearen”, sai Hains. “Gean earst op de stullen sitte. Ik bin fan hjoed ôf jim sirkusbaas en as hjir gussen binne dy’t net yn in sirkus optrede wolle, dan kinne se no futronne en de strutte opgean.”
De höne kökele wat, de gait mekkere wat en de börre sai niks.
“Ik hear gjin ja en gjin nee en dus gean ik troch as jimme nije baas. It wurdt fur jim keihurd wurkje en dêrom sil ik dúdlik wêze: Jimme wurde wereldberoemd en jim reisje straks oer de hiele wrâld. Ik krij dan wol alle jild fur de optredens mar ik sil sörgje dat jim hiel lúks yn in sirkus ûnderbrocht wurde. Dat is folle better dan yn dizze âlde burkerij te bliuwen. Ik wol jim no it earste keunske leare: De gait moat leare dat by it rûntsjeronne yn it sirkus de höne en de böre ûnferwachts by har op de rêch springe “, sai Hains. Hains pakte út in döske in buusdoek. “Wol de gait hjirkomme, dan doch ik har de buusdoek foar de eagen”.
De gait sai niks, de börre swiepte hurd mei de sturt en de hönne kökele sais kear.
De gait goeng nai foaren mar yniens kokke har bloed en joech Hains sa’n raam dat dy yn de jarrekröde donnerde. De börre sloech wer hurd mei de sturt en de hönne kökele mar troch. Hains wie troch de ynhâld fan de jarrekröde natuurlik sa smörich as in törre fan ûnderen oan de nöle ta. “Grutte köle” rop er oan de gait. “Dit is gjin stijl; do ferpest it foar de börre en de höne, want no nim ik oare beesten mai nai it sirkus”.
“Do hast self gjin stijl”, sai de gait. “Do woest my in buusdoek foar de kop dwaan mar sels hast in börd foar de kop. Wy moatte it wurk foar niks dwaan en do seker in knörre jild fertsjinje; sykje mar oare beesten dy’t troch körren of sa springe wolle. Lit my gait wêze, de börre de börre wêze en de hönne de hönne. Wy hearre by dizze burkerij en net yn in sirkus. Dizze boer hat stijl en hjir hoewe net hurd te wurkjen. We dogge de dingen hjir wêrt ús lieve Hear ús fur makke hat. De gait jout molke en yt it gers, de höne sörgt fur de hinnen en de böre jacht de muzen fut.”
De höne kökele lúd en de börre applaudisearde hurd mei de sturt.
Lytse Hains stjonkte fansels ferskriklik en woe nei hús. Syn lêste wurden wie’n: “Ik woe myn stjonkende bêst fur jimme dwaan mar jim joegen my stank fur dank. Jimme bliuwe mar yn dizze skurre rûnronne. Ik ha noch tiid fan libben genôch om op in oare wize miljonêr te wurden. Wol ha ik hjirfan leard dat je je mai beesten goed rekken hâlde moatte. Ik fiel my stjonkend ryk troch de wiisheid út jim beesteryk”.
De moraal fan dit ferhaal:
’t Is mar dast it wist. Beesten wurkje net foar niks.
JAN GEERT VOGELZANG